Wat als het nieuwe teamlid een robot is

(Aty Boers)

“Ik zag de robot niet als medewerker. Totdat ook die begon te klagen over te veel vergaderen..”

Wat als het nieuwe teamlid een robot is?

Een veelbesproken leider van de afgelopen week is natuurlijk Rob Jetten. Bijzonder is hoe Nederland hem in 2018, toen hij fractievoorzitter werd van D66, leerde kennen als ‘Robot Jetten’.  De bijnaam ontstond nadat hij bij interviews – onder andere met Frits Wester – meerdere keren vrijwel identieke antwoorden gaf. Inmiddels heeft hij dat imago wel van zich afgeschud en zal hij al zijn menselijke kwaliteiten nodig hebben om een werkbaar en stabiel samenwerkingsverband te bouwen.

Voor de Keek op de Week inspireerde het tot de vraag in hoeverre een robot in staat is tot menselijke samenwerking, is het denkbaar dat een robot echt lid van een team wordt?

De vraag hoe robots en mensen het beste kunnen samenwerken kreeg al in de jaren vijftig van de vorige eeuw aandacht. Uit die tijd stamt de bekende MABA-MABA-lijst (‘Men Are Better At – Machines Are Better At’). Die stelde bijvoorbeeld dat mensen beter zijn in oordelen in onzekere situaties, in empathie en in sociale interactie. Terwijl machines beter snel en nauwkeurig kunnen rekenen, herhalende taken uitvoeren zonder fouten te maken en zware arbeid verrichten.

De lijst was tientallen jaren hét standaardhulpmiddel om taken te verdelen tussen mensen en machines. Een zorgrobot werd ingezet voor tillen, monitoren en medicatie-herinneringen, mensen voor empathisch contact, ethische beslissingen of het bieden van troost. Een robot was -of deze nou een min of meer menselijke vorm had of niet- in de eerste plaats een machine die ondersteunend was aan menselijke taken.

Dat is de laatste jaren snel veranderd. Robots zijn meer en meer in staat tot bijna alle menselijke taken, waaronder sociale interactie. En dat betekent dat er ook iets van een relatie met robots kan ontstaan. Zoals in de film Her, waarin een man verliefd wordt op een AI-besturingssysteem (de stem van Scarlett Johansson). 

Te verwachten is dat ook op de werkvloer robots steeds meer ervaren zullen worden als een collega waarmee wordt samengewerkt. Zoals robot ‘Pepper’ die in zorginstellingen en ziekenhuizen wordt ingezet om patiënten te begroeten, informatie te geven en eenvoudige gesprekken te voeren. En daarbij intensief samenwerkt met menselijke medewerkers.

Kan dat betekenen dat een robot ook echt onderdeel van het team wordt? 

Als we kijken vanuit het perspectief van een systeemgericht leider dan helpt die om teams te bouwen door zich te richten op het versterken van cohesie tussen groepsleden. Want cohesie, zich onderling verbonden voelen, wordt wel beschouwd als de belangrijkste factor voor teamsucces*1 die zowel een positief effect heeft op de prestaties van het team als op het welbevinden van individuele teamleden. 

Is het dus belangrijk ook cohesie met een robot te stimuleren en die te betrekken in teamsessies? Diverse onderzoekers benadrukken inmiddels van wel*2. 

Uit die onderzoeken komen als succesfactoren naar voren:

• Cohesie wordt sterker als er langere tijd interacties met de robot plaatsvinden zodat teamleden aan de robot kunnen wennen en er een verbinding mee opbouwen.
• Het helpt als voor andere teamleden goed duidelijk is wat de mogelijkheden & limieten van de robot zijn.
• De samenwerking wordt beter als de robot sociale ondersteuning biedt richting collega’s (complimenten, erkenning, betrokken communiceren).
• Het is belangrijk dat robots initiatief tonen, proactiviteit helpt om erbij te horen.

Grappige bevindingen natuurlijk. Want wat als je voor robot ‘nieuwe medewerker’ zou lezen? Zijn de succesfactoren dan niet identiek? Misschien is dat wel het beste bewijs dat robots echt potentiële collega’s aan het worden zijn…

Kies wijs deze week…

 1* Carron and Brawley 2000; Dion 2000
2* oa Sri Ramoji, Sreeja; Singh, Vishal, CONCEPTUAL FRAMEWORK TO STUDY TEAM COHESION IN HUMAN-ROBOT TEAMS, Indian Institute of Science, Bengaluru, gepresenteerd op de conferentie ‘ON ENGINEERING DESIGN’, 24-28 JULY 2023, BORDEAUX, FRANCE. En:‘When a Robot Is Your Teammate’ (Correia et al., 2024).